Page 14 - Pernikahan Kaesang Pangarep dan Erina Gudono - Emagz Solopos | Media Informasi dan Inspirasi

VI
VI
SABTU KLIWON - MINGGU LEGI
10-11 DESEMBER 2022

Ritual Ngajeni Durga

Ngoyot 700 Taun

ICHWAN PRASETYO suwene uga disebut duwe watak ala.
Mitos Bathari Durga nyebut wanita iki
isertasi karyane Hariani Santiko duwe watak sing beda 180 drajat. Durga
dhek 1987 asesirah Kedudukan dianggep wanita mulya. Durga uga dianggep
Batari Durga di Jawa pada Abad durjana. Panganggep Durga kuwi durjana
DX-XV Masehi mujudake disertasi jan-jane wus makaping-kaping disaruwe
langka lan ditulis kanthi standar ilmiah para budayawan.
dhuwur. Panganggep Bathari Durga awatak durjana
Disertasi iki nelakake kultus marang kuwi dianggep rekayasa kanthi tujuwan
Bathari Durga ing kabudayan Jawa perangan ngrusak jeneng apike Bathari Durga. Mitos
saka kultus dewi ibu ing pabrayan agung sing ngugemi Bathari Durga golongan dewi
agraris. Bathari Durga kuwi krodha (medeni) utawa wanita mulya bisa ditintingi saka
utawa kasektene (daya/tenaga) Dewa Siwa. arca Durga Mahisasuramardhini ing Candhi
Durga ngemban jejibahan njaga manung- Prambanan, Candhi Penataran, Candhi Kedulan,
sa saka memala. Durga ateges beteng Candhi Sukuh, lan saweneh candhi liyane
utawa sing bakal nyirnakake samubarang ing Jawa Tengah lan Jawa Timur.
memala lan alangan. Arkeolog Hariani Antara/Nyoman Hendra Wibowo Durga Mahisasuramardhini kuwi nggam-
Santika tilar donya dhek 2021. Seniman saka Indian Cultural Centre, Konsulat India, mbabar drama beksan Nav barake Bathari Durga minangka wanita sekti
Asil panalitene bab Bathari Durga Durga—Jagatjanani utawa daya kautamane ibu ing Taman Budaya Bali, Denpasar, Ba li, mandraguna utusane para dewa sing kasil
didhudhah ing adicara Borobudur Writers sawetara wektu kapungkur. Drama beksan kasebut mbabar lakone Dewi Durga mi- nelukake Mahesasura utawa Mahisasura.
and Cultural Festival 2002 sing diadani nangka simbol wanita utama lelandhesan kaprecayan Hindu ing India. Raseksa awujud kebo sing arep ngobrak-
dhek 24-27 November 2022. Arca Durga abrik kayangan papan dununge para dewa.
Mahesasuramardini (Durga sing mateni ing Jawa. Upacara taunan sesaji Mahesa nyenengake. Ing jagad pakeliran ana Mitologi ngandharake Durga lair saka
asura ing wujud kebo) cacahe akeh banget Lawung ing Alas Krendhawahana dening lakon sing ngandharake Bathari Durga geni daya kasektene Dewa Brahma, Dewa
ing Pulo Jawa. Kraton Kasunanan Surakarta Hadiningrat kuwi asale saka Dewi Uma utawa Dewi Wisnu, Dewa Syiwa, lan pitu dewa utama
Arca kuwi kira-kira saka abad VIII isih lestari nganti saiki. Parwati sing sulistya ing warna. liya ne. Mula kuwi, Durga sing awujud wa-
Ma sehi nganti abad XV Masehi. Tegese Ing upacara sesaji Mahesa Lawung kuwi Bathara Guru sing nesu njalari Dewi Uma nita sulistya ing rupa kuwi duwe tangan 10.
udakara 700 taun suwene ing Pulo Jawa atusan abdi dalem lan sentana dalem malih dadi ora sulisya ing rupa maneh, Saben tangan nggawa gaman piyandele
ngrembaka pamikiran bab Bathari Durga. tumuju Alas Kendhawahana ing Kecamatan malih dari Bathari Durga kanthi mata dan dewa cacah 10 kuwi mau. Sanjata cakra
Udakara 700 taun kuwi pabrayan agung Gondangrejo, Kabupaten Karanganyar. irung gedhe katambah siyung. Bathari duweke Dewa Wisnu, trisula duweke
Jawa ngasilake maneka rupa karya budaya Ing saben upacara sesaji Mahesa Lawung Durga urip dhewekan ing Setra Gandamayu Dewa Syiwa, gendhewa lan panah duweke
gegayutan Bathari Durga, arca, relief, dipendhem endhas kebo ireng. utawa Setra Gandamayit, kuburan sing Dewa Wayu, glathi duweke Dewa Agni,
prasasti, lan kakawin-kakawin. Iki bisa disebut sisa ritual ngajeni Bathari angker dhewe ing jagad raya. thathit duweke Dewa Surya, kabeh dicekel
Saiki ritual ngajeni utawa memuja Bathari Durga ing kabuayan Jawa, sisa budaya sing Lakon Durga sing kaprah ing pabrayan dening Bathari Durga.
Durga wus cures. Laku sing ngoyot 700 tau ngoyot 700 taun suwene. Disertasine agung Jawa ora liya dongeng nalika Durga Mitologi lan mitos Durga kuwi diugemi
taun suwene kuwi saiki bisa diarani Hariani Santiko kuwi ndhudhah samubarang bisa mateni Mahesasura utawa Mahisasura, pabrayan agung Jawa lan Bali nganti pitung
wus cures. Ritual ngajeni Bathari Durga gegayutan Bathari Durga, saka ikonografi , raja raseksa utawa buta awujud bantheng abad utawa 700 taun suwene, kira-kira
wus ora dibabar maneh dening pabrayan prasasti, sastra, konsep teologis. sing tansah ngganggu lan ngreridhu para saka abad VIII Masehi nganti abad XV
agung Jawa. Borobudur Writers and Cultural Festival dewa. Masehi. Ing budaya Jawa, Bathari Durga
Para arkeolog—salah sijine ya Hariani 2022 ndhudhah disertasi lan pamikirane Durga kuwi dewi utawa bathari sing menjila minangka wanita utama lan luhur.
Santiko—nitik jan-jane sisa-sisane ritual Hariani Santiko ditambah samubarang diukum amarga kasetyane. Watake malih Ing kabudayan Bali, Bathari Durga menjila
nga jeni Bathari Durga kuwi isih lestari gegayutan Bathari Durga sing diolah ing bebarengan ragane sing malih saka wanita ing maneka watak. Pabrayan agung Bali
ing tradhisi lan adat budaya ing karang sastra modheren lan seni kontemporer sulistya ing rupa dadi buta wadon. Arepa nganggep Bathari Durga kuwi ya Dewi
pra desan. Indonesia jaman saiki. mangkono, Bathari Durga kuwi medeni Uma. Dewi Uma utawa Bathari Durga
Miturut Hariani Santiko—lan sawetara Miturut basa Sanskerta, tembung durga nanging uga ngayomi. Durga dari korban, menjila minangka wanita mulya lan luhur
arkeolog liyane—tangeh lamun ritual sing (dur+gam) tegese beteng (Kumar, 1974, nanging tansah krodha. bebudene.
ngoyot ing kabudayan Jawa lan urip ing nyuplik The Goddess Durga in the East- Ing budaya India, Dewi Uma kuwi wanita
madyaning pabratan Agung Jawa sasuwene Javanese Period karyane Hariani Santiko) Mitos lan Mitologi sing sumeh, pinter, lan sekti mandraguna.
700 taun kuwi banjur cures tanpa sisa. sing bisa diwredeni ora bisa dicedhaki, Miturut budayawan Agus Dermawan T., Dewi Uma mung nggunakake wolung
Mesthi ana sisa-sisane sing isih urip ing mencil, seneng dhewekan, utawa ing basa kapethik saka borobudurwriters.id, Bathari tangane nalika nesu marang sapa wae
madyaning kabudayan Jawa, tumeka dina Indonesia disebut ”terisolasi”. Durga jan-jane wanita sing mulya. Durga sing ngrusak jagad raya. Dewu Uma, ya
iki. Upacara mbeleh kebo dan slametan Ensiklopedi Wayang Purwa I ngandharake kuwi wanita mulya sing ing madyaning Bathari durga ing India, kuwi jejuluk
mbeleh kebo isih dibabar ing desa-desa tembung durga tegese ala utawa ora kabudayan Jawa luwih saka 700 taun Dewi Laksmi utawa Dewi Parwati.

GEGURITAN

Sokle Gendruwo Kuntilanak

Karepmu pingin kaya sokle Ati ibu endi sing ora morat-marit? Sumunar matane katon urik
Dadi sing gawe padhang Meruhi gendruwo pindhah panggonan Bunder seser kebak drengki
Neng remeng-remeng pasar malem Wis ora ndhekem maneh ing wit-witan Gumuyune njegler banter
Wis ora ndhelik maneh ing omah angker Pokil eseme kaya clurit
Agenmu elok kaya sokle Nanging lungguh ayem ing pesantren Nalika liya oleh bagya
Nyumorotake endahe cahya
Neng jembare langit wengi Ati ibu endi sing ora sumelang? Satemene kowe dudu wanita
Gendruwo padha gentayangan Dene kuntilanak gawe-gaweyan
Ancase bisa iklas kaya sokle Dudu njedhul ing kuburan Omonganmu landhep kaya arit
Ngundang wong-wong padha mara Nanging kiter liwat dalan-dalan Nggarit-nggarit pangarep-arep
Senajan sebanjure bakal dilirwakake Wira-wiri neng sekolahan Njojohi ati lan pikiran wanita liya

Kowe nyatane wis dadi sokle Dhuh, Gusti Pangeran Kudune yen kowe wanita tenan
Mikul tanggung jawab gedhe Kula namung saged pasrah nglangitaken Kowe ngrangkul wanita sing kelaran
Lila nggenteni almarhum bapake pandonga Kowe nulung tanpa ngarep imbalan
Nyuwun keslametan kangge lare-lare kula Ora malah tegel nguyahi tatu
Kowe pancen elok kaya sokle Dipundohaken saking gendruwo lan Banjur kepingkel-pingkel ngguyu
Lunga adoh tenan menyang paran sebangsanipun
Kanggo ngangkat drajat kulawarga Wanita njaga wanita
Wanita ngajeni wanita
Kowe trima iklas kaya sokle Wanita ngurmati wanita
Rekasa sedina-dina nyambut gawe
Dhuwit asil kringet mbokkirimake Thuyul
Tukang Semprit
Muga-muga kowe ajeg kaya sokle Sapa jane sing ngingu thuyul?
Nyenteri petenge kahanan Dhuwit-dhuwit angel golekane Nasibmu tukang semprit
Nggawa sunar karaharjan Dhompet tipis ngampet nangis Kandha becik malah didakwa
Kanggo ibu lan adhi-adhimu Jare kowe gawe gara-gara
Sapa jane sing ngopeni thuyul? Mula kowe kudu dimuspra
Aja nganti nyerah sokle Sadhengah barang padha langka
Tetep sumunar bareng rembulan Nalika njedhul, regane mumbul dhuwur Nasibmu tukang semprit
Kekancan karo kelip lintang Neng donya sing kebak dosa
Gusti Pangeran mesthi paring ganjaran Sapa jane sing duwe thuyul? Neng negara sing ora cetha
Lenga goreng wingi ndhelik Kendelmu nggondheli nyawa
Genti bensin sing dadi isin
Ganjaranmu tukang semprit
Sapa jane sing ngingu thuyul? Neng donya kelara-lara
Lombok marai bengok-bengok Neng donya kelunta-lunta
Endgog gawe mata mlorok Nanging gandamu arum swarga

Endang S. Sulistiya
Pandhemen sastra Jawa, manggon ing Poncol, Pulutan, Nogosari, Boyolali. Lulusan Fakultas Ilmu Sosial dan
Ilmu Politik Universitas Sebelas Maret. Seneng nulis karya sastra ing basa Jawa lan basa Indonesia.